حجیت اطلاقات در مصادیق نوپیدا (19)

استحاله اهمال در مقام ثبوت

برای یک خطاب می توان دو مقام تصور کرد:

الف) مقام ثبوت و نفس الامر است.

ب) مقام فعلیت و ارائه به مخاطب.

تببین تفاوت بین دو مقام

گاهی نزد متکلم مطلبی واضح و آشکار است ولی او در القاء کلام خود، گوشه ای از مراد خود را به این قصد که مخاطب متوجه نشود، بر او مخفی نگه می دارد. گاهی آن نکته بر خود متکلم هم پوشیده است.

در صورت اول می گوییم در مقام اثبات اهمال صورت گرفته است. در فرض دوم می گوییم، در مقام ثبوت هم اهمال وجود دارد.

اگر متکلم شارع حکیم باشد، که علی کل شی محیط است، پس اهمال در مقام ثبوت در مورد او امکان ندارد. در غیر این صورت مستلزم نقص در ذات باری تعالی است.

بله در مقام اثبات و بیان و ابلاغ بر مکلفین، ممکن است اهمال صورت گیرد. به معنی مخفی ماندن زاویه ای از زوایای حکم. آن هم به دلیل مصالحی که مولا در نظر دارد. یا پوشیده ماندن بخشی از حکم بر مکلف به دلیل قصور یا تقصیر خود مکلفین.

استاد محمد جواد فاضل لنکرانی می فرمایند: «در مقام ثبوت، اهمال امکان ندارد، بر عکس مقام اثبات که در آن اجمال و اهمال امکان دارد. گاه متکلم لفظی را می‌گوید نسبت به یک قیدی، کلام خودش را به حسب ظاهر و در مقام اثبات، مهمل می‌گذارد؛ مقصودش این است که مخاطب درست متوجه قیود نشود. فرق بین اجمال و اهمال در این است که در اجمال بنا دارد مخاطب نفهمد»1

شهید صدر ره درحلقه ی ثالثه در مقام بیان نحوه ی تقابل بین اطلاق و تقیید می فرمایند:

 بین اعلام در اینکه تقابل به کدام نحو باشد، اختلاف است. بعضی آن را از قبیل ملکه وعدم، بعضی تضاد و بعضی تناقض می دانند.اگر به نحو تناقض بدانیم معنی آن این است که حالت سومی بین اطلاق و تقیید وجود ندارد. زیرا ارتفاع نقیضین محال است.حال آنکه اگر به نحو تضاد یا ملکه وعدم باشد، حالت سوم امکان دارد و آن حالت سوم که نه اطلاق است ونه تقیید از آن به اهمال یاد می کنند.2

به عبارت دیگر اهمال در مبادی تشریع ناممکن است زیرا مخفی ماندن چیزی بر شارع ناممکن است اما اهمال در اصل تشریع به دلیل مصالحی که مولا در نظر دارد امکان پذیر است.

نویسنده : سید مصطفی موسوی