بسم الله الرحمن الرحیم حجیت اطلاقات در مصادیق نوپیدا (1) مقدمه با پیشرفت علوم و تکنولوژی و روند روبه رشد تغییرات در تمامی سطوح زندگی بشر از فرهنگ واجتماع وسیاست گرفته تا خورد و خوراک و پوشاک، انسان امروزی روزانه با اموری مواجه است که یا مسبوق به سابقه نبوده است یا آن چنان دگرگون شده که در لباس جدید خود شناخته نمی شود و موجود جدیدی محسوب میشود.
هر شخص از دور افتاده ترین روستا تا توسعه یافته ترین شهرها، این تغییرات را در زندگی خود احساس می کند. در چنین شرایطی انسان متشرع با این سوال و دغدغه روبروست که در شرایطی که زندگی بشر نسبت به عصر صدور احکام شریعت دست خوش این همه تحول شده است که گویا بشر، بشر جدیدی است و زمان و زمین، غیر از زمان و زمین گذشته؛ آیا شریعت خاتم برای تمام این ابتلائات مستحدث برنامه ای داشته است؟ آیا شارع مقدس شرایط امروز بشر را نیز ملاحظه کرده است؟
اگر امروز را پیش بینی نکرده است، نمی توان این شریعت را آیین کامل و نهایی دانست که جواب گوی همه نیازهای بشر تا دامنه قیامت باشد.
اگر پیش بینی کرده است؛ با توجه به این که منابع احکام در مجموعه آیات الاحکام و روایات فقهی تجمیع و خلاصه شده است ودر این مجموعه، از این امور خارق العاده ی نوپیدا نامی به میان نیامده است؛این پرسش مطرح می شود که شارع مقدس چه مکانیزمی برای پاسخ به سوالات فراوان امروز و آینده بشر طراحی کرده است؟ این دغدغه ی ذهنی در واقع زیر ساخت دینداری آگاهانه یک انسان موحد است.
اگر این زیر بنا مستحکم نشود انسان متشرع یا باید با تعبد صرف، آینده ی زندگی متدینانه خود را پیش ببرد و به اینکه "من نمی فهمم و خدا خودش بهتر می داند" خود را اقناع کند. که در این صورت در مقابل سیل شبهات و هجوم های اعتقادی بی دفاع است وهرگز توان تهاجم به رقیب فکری را ندارد. و یا این که دست از باور های خود می کشد ودر بطن یکی از مکاتب مادی هضم می شود.
این نوشتار در صدد بررسی یکی از مکانیزم های پیش بینی شده ی شرع برای امروز و آینده بشر در استنباط احکام شرعی و مسائل فقهی به نام شیوه اطلاق گیری از الفاظ شریعت می باشد که در آن به توضیح معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی اصطلاحاتی چون اطلاق، عموم، انصراف و بیان تفاوت های بین این سه امر و بررسی ادله ی شرعی بر حجیت اطلاقات و نیز تلاش برای کشف حقیقت اطلاقات و بیان سایر امور متفرع بر آن همچون تاسیسی یا امضایی بودن شیوه اطلاق گیری، شرایط و قیود لازم برای جریان این اصل که از آن به مقدمات حکمت تعبیر می شود؛ پرداخته می شود. در ادامه مواردی از استفاده معصومین علیه السلام از اطلاقات که خود آموزش عملی استفاده از این روش است بیان می گردد. بیان ثمرات فقهی این بحث و نمونه هایی از مجاری به روز این اصل و جمع بندی نهایی پایان بخش این رساله است.
مقدمتا باید گفت که اطلاق به معنی رها و بدون قید بودن لفظ است که همین مقید نبودن موجب می شود با هر قیدی قابل جمع باشد و بر همه تطبیق شود. «لا بشرط یجتمع مع الف شرط». لذا چنانچه در روایتی لفظی به کار رفت که مقید نبود؛ بر تمام مصادیق موجود و مستحدث و نوپیدای آن موضوع، چنانچه عرفا منطبق باشد شرعا نیز منطبق است و موجب تعمیم حکم مذکور در روایت به تمام افراد آن است.
بحث اطلاق وتقیید تا زمان صاحب معالم ذیل عنوان عام مطرح می گردید وایشان اولین کسی است که تعریفی از مطلق ارائه داد که بعد از ایشان مبنای بحث اطلاق و تفکیک آن از بحث عام است.
این بحث یعنی تمسک به اطلاقات در مصادیق نوظهور در کتاب الفائق نوشته لجنه فقه معاصر ونیز در المبسوط آیت الله قائنی مورد بحث قرار گرفته است.
نویسنده: سید مصطفی موسوی
