حجیت اطلاقات در مصادیق نوپیدا (22)

 نمونه هایی از استنادات معصومین علیهم السلام به عمومات و اطلاقات قرآنی

از روایات برداشت می شود که ائمه معصومین علیهم السلام به عمومات و اطلاقات قرآنی در بیان احکام شرع تمسک می کردند.

محمد بن الحسن ¹ باسناده عن احمد بن محمد ² عن ابن محبوب ³ عن علی بن الحسن بن رباط ⁴ عن عبد الاعلی مولی آل سام ⁵ قال قلت لابی عبد الله علیه السلام: «عثرت فانقطع ظفری فجعلت علی اصبعی مراره فکیف اصنع بالوضوء» قال: «یعرف هذا و اشباهه من کتاب الله عزوجل». قال الله تعالی: «ما جعل علیکم فی الدین من حرج». امسح علیه».

راوی می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم که پایم لغزید و ناخنم شکست روی آن مرهمی نهادم . چگونه وضو بگیرم. حضرت فرمودند:« حکم این مورد و نظائر این مورد از کتاب خدا فهمیده می شود. خداوند تبارک وتعالی فرموده است: «ما جعل علیکم فی الدین من حرج». روی آن مسح کن».

همان گونه که در کلام امام _{علیه السلام} به وضوح مشاهده می شود، حضرت از عموم حرج که نکره در سیاق نفی است استفاده کرده ، حکم شکستن ناخن و اشباه آن را بیان فرمودند. پس استفاده از شمول الفاظ امری است که دأب و سیره معصومین علیهم السلام بوده است ⁶

روایت دوم

در باب استحباب غسل توبه و نماز توبه آمده است:

محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن هارون بن مسلم ⁷ عن مسعده بن زیاد ⁸ قال: کنت عند ابی عبد الله علیه السلام فقال له رجل: «بابی انت وامی انی أدخل کنیفا و لی جیران وعندهم جوار یتغنین و یضربن بالعود فربما اطلت الجلوس استماعا منی لهن». فقال _{علیه السلام}:« لا تفعل» فقال الرجل: «والله ما اتیهن انما هو سماع اسمعه باذنی» فقال علیه السلام: لله انت أما سمعت الله یقول: «ان السمع و البصر والفواد کل اولئک کان عنه مسئولا» فقال: «بلی وکانی لم اسمع بهذه الایه من کتاب الله من عربی ولا من عجمی. لاجرم انی لا اعود ان شاء الله و انی استغفرا الله». الحدیث 9

این روایت هم به وضوح تمسک حضرت را به اطلاق السمع در آیه شریفه نشان می دهد . سائل می گوید من فقط حضورم را در بیت الخلا برای شنیدن غنایه جاریه های آوازه خان همسایگان طول می دهم نه اینکه سراغ آنها بروم. حضرت می فرماید آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید: «ان السمع والبصر والفواد کل اولئک کان عنه مسئولا». السمع در آیه اطلاق دارد و مقید به شنیدنی های خاصی نشده است؛ لذا حضرت برای نهی از شنیدن غنا به آن تمسک می فرمایند.

روایت سوم

باسناده عن محمد بن علی بن محبوب ¹⁰ عن هارون بن الحسن بن جبله ¹¹ عن سماعه ¹² عن ابی بصیر عن ابی عبد الله _{علیه السلام} قال قلت له: «جعلت فداک یدخل علی شهر رمضان فاصوم بعضه فتحضرنی نیه زیاره قبر ابی عبد الله _{علیه السلام} فازوره ذاهبا و جائیا أو اقیم حتی افطر و ازوره بعد ما أفطر بیوم او یومین» فقال له: «أقم حتی تفطر» قلت له ¹³ جعلت فداک فهو افضل قال: «نعم اما تقرأ فی کتاب الله فمن شهد منکم الشهر فلیصمه» 14

در این روایت نیز حضرت به عموم «من» در آیه شریفه تمسک کرده اند. راوی می پرسد در ماه رمضان به زیارت سید الشهدا بروم و در رفت و برگشت روزه هایم را بخورم بهتر است یا صبر کنم و یکی دو روز بعد از عید فطر بروم؟ حضرت در پاسخ می فرمایند بعد از عید برو چرا که خداوند فرموده است: «من شهد منکم الشهر فلیصمه». هر کس ماه رمضان را درک کرد باید روزه بگیرد.

از این روایات که به عنوان نمونه ذکر شده وروایات دیگر فهمیده می شود که تمسک به اطلاقات و عمومات امری رایج در کلمات ائمه هدی علیهم السلام است نه اینکه ابداع فقها و اصولیون باشد.

نویسنده : سید مصطفی موسوی